Gerçek hayatın yeterince can sıktığı günümüzde biraz olsun “kafa dağıtmak” için sosyal medyaya kaçan kullanıcıların dijital dünyada da eski tadı bulamadığı bir süredir tecrübe edilen bir gerçek…
Yapay zeka araçlarıyla tamamen para kazanmaya odaklanan dijital mecralarda algoritmanın pençesinden kurtulmaya “Premium” üyelikler dahi çare olamıyor. “Reklamsız deneyim için silver üyelik”, “serbestçe gezebilmek için gold üyelik”, “saklama alanınızı artırmak için diamond…”
Kullanıcıların eski sosyal medya deneyimleri “Nerede o eski Ramazanlar” tadında hatıralara dönmüş durumda…
2016’da yılın kelimesi olarak “Post-truth” seçilmişti. “Post-truth” hakikatlerin kamuoyunu belirlemede duygulardan ve kanaatlerden daha az etkili olması durumunu anlatıyordu. Birebir çevirisi “hakikat sonrası” anlamına gelen “post-truth” uzunca bir dönem gerçekliğimizi anlamak ve anlatmak için başvurulan bir sözcük olarak dilimize yerleşti.
“Cambridge Dictionary” ise geçen günlerde dilimizde “halüsinasyon görmek” anlamına gelen “hallucinate” sözcüğünü yılın kelimesi olarak açıklamıştı. Yapay zeka alanındaki yeni gelişmeler üzerine yeni bir anlam kazandığı düşünülen “hallucinate” sözcüğünün dijital yayınlarda kullanımının önceki yıla oranla yüzde 85 arttığı duyurulmuştu.
2023’e damga vuran sözcük açıklamalarına bir yenisi de American Dialect Society’den geldi… Topluluk ilk olarak yazar Cory Doctorow’un kullandığı “Enshittification” sözcüğünü “yılın dijital kelimesi” olarak açıkladı. “Enshittification” ise Türkçeye “B*ktanlaştırma” ya da “B*ktanlaşma” olarak çevrilebiliyor…
Mehmet Tez, bugün Milliyet’teki köşesinde sözcüğü Türkçeye “Çirkefleşme” olarak çevirdiğini açıkladı ve “Buna şimdilik ‘çirkefleşme’ diyeyim, terbiyemiz bozulmasın. Ya da en azından daha az bozulsun” dedi.
Cory Doctorow, “Enshittification” sözcüğünü Amazon, Facebook, Google, Twitter gibi büyük teknoloji şirketlerinin sağladığı hizmet ve ürünlerin “b*oktanlaşarak yok olduğunu” anlatmak için kullanıyor. Büyük dijital platformların para kazanma hırsıyla ücretsiz özelliklerini birer birer sonlandırması ve rekabetin önüne geçerek kâr maksimizasyonu hedeflemesi adı geçen platformların kullanıcılar için kullanışlılığını bozuyor.
B*KTANLAŞMA NEDİR
– Amazon: Başlangıçta bir müşteri tabanı oluşturmak için maliyetin altında mal satmaya başladı. Daha sonra kullanıcıları Amazon’dan daha özel alışveriş yapmaya teşvik eden “Amazon Prime” aboneliğini tanıttı. 2023 yılında Amazon üzerinden satış yapan satıcıların cirosunun %45’i “çeşitli ücretler” adı altında Amazon’a gitti. Amazon’daki reklamlar da cabası… Örneğin “kedi yatakları” kategorisinde yapılan bir aramanın ilk beş sayfasının %50 reklam olduğu gözlemlendi.
– Facebook: Doctorow’a göre Facebook, “kritik bir kullanıcı kitlesine” ulaşana kadar kullanıcılarına iyi bir hizmet sundu ve insanların Facebook’tan ayrılmaları giderek zorlaştı. Çünkü kullanıcılar tüm arkadaşlarını kendileriyle birlikte yeni bir platforma gitmeye ikna etmek zorunda kalacaktı… Facebook daha sonra, medya şirketlerini de Facebook’tan gelen trafiğe bağımlı hale gelinceye kadar medya şirketlerinin haber içeriklerini haber akışında göstermeye başladı. Ardından algoritmasını sponsorlu içerikleri gösterecek şekilde düzenledi. Doctorow, sitedeki video istatistiklerinin şişirildiğini ve medya kuruluşlarının Facebook’a aşırı yatırım yapmasına açan “Facebook metrikleri” tartışmasına dikkat çekti. Doctorow Facebook’u “son derece b*ktan” olarak tanımladı.
Yukarıdaki iki örnek tüm büyük sosyal medya platformlarında yaşandığı gibi video izleme ve müzik dinleme için kullanılan yaygın uygulamalarda da neredeyse aynı süreç işletildi. Örneğin bir Türk kullanıcının Spotify ile ilgili şu şikayeti de durumu açıklıyor: “Spotify reklamı dinledikten sonra 30 dakikalık kesintisiz dinleme hakkı kazanıyorsunuz. Bende reklamı atlamadım 30 dk araya reklam girmesin diye… Ama ona rağmen arka arkaya 2 dakikaya yakın 2 kez reklam girdi toplam 20 dakika müzik dinlemek için 6 dakikaya yakın reklam dinledim.”
“Post-truth” hayatımıza girdiğinde daha beteri olmaz herhalde diye düşünenler şimdiden “Enshittification” sonrası hakkında düşünmeye başlayabilir…
Sinan Acıoğlu
